Biliyorsun, uzun zamandır zihinsel önyargılara takıntılıyım. Halo etkisi ne zamandır aklımda? Bugünün yanlış bir gün olduğunu düşündüm ve paylaşmak istedim.
Halo, zihnimizin iki yüze yakın oyununda hemen hemen herkesi etkileyen en değerli zihinsel önyargılardan biridir.
Kısaca:
Bir kişi, olay, ortam, kurum veya nesne hakkında olumlu veya olumsuz izlenim; tüm özelliklerine genelleme.
Bununla birlikte, birinin duygusal veya kırılgan olması, onların aynı fikirde veya nazik olduğu anlamına gelmez.
Örneğin halk arasında içerideki hoşluğun dışarıya yansıdığı söylenir. İşte tam bir Halo örneği.
Halo etkisi, birbirimize bakış açımızı doğrudan etkiler.
Halo etkisi hakkında özellikle yazmak istedim çünkü toplumda yaygın olan bu etki hem bizim diğer insanlara bakış açımızı hem de diğer insanların bize bakışını etkiliyor.
Nobel ödüllü psikolog ve ekonomist Daniel Kahneman Hızlı ve Yavaş DüşünmekKitabında Halo etkisi için şu örneği veriyor:
Profesörlüğümün başlarındayken, öğrencilerimin makalelerine klasik olarak not verirdim. Sınav kağıdını elime alır, öğrencinin cevaplarını okur ve her cevaba puan verirdim. Sonra tüm bu notları toplar ve bir sonraki öğrenciye geçerdim. Zamanla fark ettim ki bir kağıda verdiğim cevapların her birine verdiğim notlar birbirine çok benziyordu. Not verirken Halo etkisinde olduğum için ilk sorunun cevabına verdiğim notun o öğrenciye verdiğim genel notu büyük ölçüde etkilediğinden şüphelenmeye başladım. Buradaki mekanizma oldukça rahat işledi: Bir öğrencinin ilk denemesine yüksek not versem ve öğrencim sonraki bölümlerde hata yapsa bile, hatasına daha anlayışlı yaklaşırdım. Ne de olsa ilk başta çok düzgün bir kompozisyon yazan bir öğrenci ikinci soruda bu kadar aptalca bir hata yapmaz! Ama izlediğim yol ciddi bir soruna yol açıyordu. Biri yeterli, biri kötü olmak üzere iki beste yazan öğrenciye not verilirken öğrencinin önce hangi besteyi okuduğuna göre not vermek doğru değil.
Diğer cevapları ilk soruya verilen cevabın kalitesine göre derecelendirmek gerçekten haksızlık ama neyse ki Kahneman Halo etkisini fark edecek kadar bilinçli.
Başka bir örnek:
Düşünün ki riskli bir ameliyat geçiriyorsunuz ve hastanedeki iki cerrahtan (ikisi de aynı seviyede) birini seçiyorsunuz.
İlki karizmatik bir cerraha benziyor. Güzel, zarif giyimli ve nazik konuşuyor.
İkincisi cerrahtan başka her şeye benziyor. İhmal ediliyor, kıyafetleri dökülüyor, muhtemelen ter kokuyor ve konuşması filtrelenmemiş. Hatta biraz kaba.
Hangisini seçerdin?
Beynindeki her hücre sana ilkini seç derdi ama sen oburu seçmelisin.
Muhtemelen daha yetenekli bir cerrah çünkü başka biriyle bire bir seviyeye ulaşmak için insanların algılarına karşı savaşmak zorunda kaldı.
Ya da o kadar çok ameliyat yapıyor ve o kadar yoruluyor ki kendi başının çaresine bakamadan karşınıza çıktı.
Halo etkisini fark ederek kaba olarak algıladığınız cerrahı seçerseniz, ameliyatınızda başarı şansınız daha yüksek olabilir.
***
Her iki örnekte de genelleme hatası yaptığımızı söylemek mümkün değil mi?
Bu etkiyi hayatın her alanında görebiliriz.
Örneğin bir işe başvururken CV’deki fotoğrafın ne kadar profesyonel göründüğü IK’yı etkileyecektir.
Örneğin giyim tercihinden dolayı bir kişinin siyasi görüşü hakkında bir kanaat oluşturmak üzereyiz.
Unutulmamalıdır ki, günümüzde toplumsal ayrışmanın görüldüğü her bahiste Halo etkisinin bir payı vardır. Bu tüm taraflar için geçerlidir. Hem sizin diğer insanlara bakış açınız hem de onların size bakış açısı bu tür genellemelerden çok etkilenir.
Beynimiz neden bize bu oyunu oynuyor?
Şimdi bu oyuna neden bir “genelleme” oyunu olarak geldiğimizi kısaca anlatayım.
İşte bu günlerde Kitap Ekspresi kapsamında özetlediğim kitaplardan biri: Fikirleri ve Fikirleri Nasıl Değiştiririz?
Kitap, farklı inançlara sahip insanların fikirlerini nasıl değiştirebileceğimizle ilgili. Bu satırları yazarken özeti şimdi yayınlamadım ama özetten kısa bir alıntı yapayım:
Yapılan bir araştırmada; Politik, dini ya da toplumsal bir inanç sorgulandığında beynin verdiği tepki, tüm deneklerde fiziksel bir tehdit olarak algılanıyor. Peki beyin neden bu şekilde tepki veriyor? Çünkü beynimizin görevi bizi hem fiziksel hem de ruhsal olarak korumaktır. Beynimiz, “onlar” ve “biz” arasında daha kolay ayrım yaparak, başlangıçlar ve ekler arasında karşılaştırmalar yapmaya programlanmıştır. Bu aslında o kadar da mantıksız değil. Sonuçta biz insanlar sosyal varlıklarız. Ve kendimizi akraba hissettiğimiz akran kümelerinde hayatta kalırız. Sonuç olarak, yanlış olmaktan daha çok ilgili hissettiğimiz setin yeterli bir üyesi olmaya değer veriyoruz. Fikrimizi değiştirip bizim gibi düşünen insanlara karşı prestijimizi kaybetmek istemiyoruz. Evrim bize, bizi yabancılara karşı koruyabilecek bir kümeler modülü (aile, arkadaş çevresi veya diğer topluluklar) olmanın bir bedeli olduğunu öğretti. Bizim grubumuz; İnanç, kabul ve kabul ihtiyacımızı karşılamaya devam ettiği sürece, oradaki konumumuzu riske atmaktansa teknik olarak hatalı kalmayı tercih ederiz.
Sosyolog Brooke Harrington’ın sözleriyle,
“Sosyal ölüm, fiziksel ölümden daha korkutucudur.”
Sonuç olarak;
Hayatta tek bir gerçek yoktur. Bu hayatı iyi yaşamanın tek bir formülü yok.
ve ama:
‘Hale etkisi’ ve ‘toplumsal kabullenme etkisi’nin farkında olursak; İçsel olarak daha huzurlu hissedeceğimize ve diğer hayatlara daha esnek yaklaşabileceğimize inanıyorum.
Etrafınızdaki birini etkilemek veya ikna etmek niyetindeyseniz bu iki etkiyi göz önünde bulundurarak;
– Sohbetlerinizde ilk önce ‘ilk izlenim’,
– işte, ‘ilk slayda’ önce,
-ilişkilerinizde önce diğer kişinin ‘kabul edilme ihtiyacına’ odaklanmak;
Akıl oyunlarına gelmeden sağlıklı adımlarla ilerleyebilirsiniz.
Denemeye karar verirseniz lütfen sonucu yorumlara yazın olur mu?
İple çekiyorum.
ağ
Bu makalede ortaya konulan fikir ve yaklaşımlar tamamen yazarlarının özgün düşünceleri olup, Onedio’nun yayın politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio
